Múa rối có mặt ở nhiều quốc gia tuy nhiên Múa rối nước là nghệ thuật độc đáo chỉ có riêng ở Việt Nam. Từ “trò chơi” mang yếu tố diễn xướng dân gian, Múa rối nước đã   trở thành bộ môn nghệ thuật truyền thống mang đậm sắc thái, tâm hồn người Việt, mang giá trị phản ánh sinh động, chân thực về đời sống văn hoá của nông dân, nông thôn vùng châu thổ sông Hồng, thể hiện mối quan hệ tương tác giữa con người Việt với thiên nhiên. 

Suốt hàng trăm năm tồn tại, nghệ thuật này vẫn khiến khán giả say mê bởi sự độc đáo khi biểu diễn trên mặt nước cùng những tích chuyện gắn liền với tâm hồn dân tộc. 

Cùng Du lịch Hòa Bình Việt Nam - Peace Tour tìm về miền ký ức của văn minh lúa nước để khám phá nghệ thuật Múa rối nước độc đáo. 

1.  Lịch sử ra đời nghệ thuật Múa rối nước 

Múa rối nước ra đời cùng nền văn minh lúa nước nhưng được hình thành và phát triển vào triều đại nhà Lý (1010 - 1225). Theo thời gian, nghệ thuật Múa rối nước được truyền từ đời này sang đời khác, dần dần trở thành một thú chơi tao nhã của người dân Việt Nam trong các dịp lễ hội.

Trước khi chính thức trở thành nghệ thuật sân khấu, Múa rối nước là hoạt động nằm trong các phường hội dân gian rải rác khắp thôn xóm, được "nuôi lớn" bằng nhiệt huyết của người dân. Từ xa xưa, người Việt Nam đã chế tạo ra 3 dạng rối: rối đồ chơi, rối diều - rối gió và rối pháo. 

Do điều kiện tự nhiên và đặc điểm môi trường sinh thái, trong tâm thức người Việt nước mang sức mạnh siêu linh. Những sinh hoạt của đời sống nông nghiệp xung quanh ao làng chính là nguồn cảm hứng sáng tạo chủ đạo của cư dân vùng châu thổ sông Hồng với Múa rối nước.

Từ thời Trần (thế kỷ XIII), Múa rối nước đã không chỉ phổ biến trong lễ hội dân gian mà còn xuất hiện ở cung đình, thậm chí dùng trong giao lưu ngoại giao để chiêu đãi sứ giả. Sang thời Lê (thế kỷ XV - XVI), dù không còn trong cung đình, nghệ thuật này vẫn giữ vai trò quan trọng trong hội hè làng quê, tiếp thu tinh hoa chèo, tuồng để phong phú kịch bản.

Nghệ thuật Múa rối nước (Nguồn ảnh Internet) 

Thời Nguyễn chú trọng phát triển Tuồng thành nghệ thuật Cung đình do đó rối nước lui về làng quê, tồn tại trong các phường hội với tính “bí truyền” và thường xuyên giao lưu, so tài, sáng tạo nhiều tiết mục độc đáo. 

Đến cuối thế kỷ XIX - đầu XX, khi thực dân Pháp xâm lược, nghệ thuật này suy yếu, bị xem thường, nhưng vẫn tồn tại âm thầm trong dân gian và trong tư tưởng của nho sĩ yêu nước.

Sau Cách mạng Tháng Tám 1945, chiến tranh khiến rối nước đứng trước nguy cơ mai một, nhưng từ năm 1954, khi miền Bắc giải phóng, nghệ thuật này bước sang trang mới. Năm 1956, sân khấu rối chuyên nghiệp ra đời, đưa Múa rối nước từ “bí truyền” trở thành phổ biến. Đặc biệt, từ năm 1984, rối nước Việt Nam đã vươn ra thế giới và ngày càng được quốc tế đón nhận. 

Từ công cuộc đổi mới 1986 đến nay, Múa rối nước tiếp tục khẳng định vị thế là di sản văn hoá độc đáo của Việt Nam.

Qua thời gian hình thành và phát triển, nghệ thuật Múa rối nước gắn liền với những thăng trầm của lịch sử dân tộc. Múa rối nước đã có những tiếp biến theo tiến trình lịch sử văn hoá Việt Nam tuy nhiên Múa rối nước luôn được lưu truyền cho đến tận ngày nay, trở thành một di sản đặc sắc thu hút không chỉ người dân trong nước mà còn du khách quốc tế. 

2. Đặc trưng nghệ thuật Múa rối nước

Mặt nước là sân khấu biểu diễn nghệ thuật Múa rối nước 

Việt Nam nói chung và đồng bằng Bắc bộ nói riêng có diện tích mặt nước với áo hồ nhiều đây chính là cơ sở cho sự ra đời của rối nước. Sân khấu trên mặt nước càng tạo thêm những bất ngờ, thú vị cho người xem. 

Mặt nước là sân khấu biểu diễn

Khi xem khán giả sẽ không khỏi ngạc nhiên, ngỡ ngàng khi các con rối gỗ đơn điệu nhưng biến hoá linh hoạt. 

Thuỷ đình là đặc trưng của nghệ thuật Múa rối nước

Thủy đình là sự hiện diện của một vật chất chứa đựng nét thân thuộc đã nâng tầm rối nước thành loại hình sáng giá, mang đậm yếu tố văn hóa Việt. Hình ảnh thủy đình mang dáng dấp mái đình với kiến trúc chồng diêm hai tầng tám mái, nhẹ nhàng và thanh thoát với đầu đao cong vút đã cho chúng ta hình ảnh cụ thể về một sân khấu rối nước.

Thủy Đình là đặc trưng của múa rối nước 

Quân rối - hình tượng nghệ thuật 

Con rối là loại “diễn viên đặc biệt” do hai người tạo ra: người nghệ sĩ tạo hình và người điều khiển rối. Chất liệu làm nên quân rối nước thường là những loại gỗ nhẹ, ít ngấm nước như gỗ vông, gỗ sung, gỗ dổi… 

Mặc dù quân rối không thay đổi được tình thái trên nét mặt, không thể hiện được tình cảm, không nói được hay cử động chậm chạp, thiếu tự nhiên nhưng chính chúng được thổi hồn bởi những nghệ sĩ điều khiển phía sau tấm màn che. 

>>> Xem chi tiết lịch trình các tour Hà Nội và thưởng thức nghệ thuật Múa rối nước cùng Du lịch Hoà Bình Việt Nam - Peace Tour: 

HÀ NỘI - NINH BÌNH - HẠ LONG - YÊN TỬ

HÀ NỘI - SA PA - HÀ NỘI

HÀ NỘI - BÁI ĐÍNH - TRÀNG AN - HẠ LONG - YÊN TỬ - HÀ NỘI

HÀ NỘI - HÀ GIANG - ĐỒNG VĂN - CAO BẰNG - BẢN GIỐC - BA BỂ

HÀ NỘI - NINH BÌNH - HẠ LONG - YÊN TỬ - SAPA - HÀ NỘI

Tễu - Nhân vật không thể thiếu trong nghệ thuật Múa rối nước

Tễu trong quân rối thường gắn với hình dáng là một anh trai cày trẻ tuổi, khoẻ mạnh, hoạt bát, hài hước. Gương mặt của chú Tễu luôn vui tươi, lắc lư cùng các cử chỉ như đi tới đi lui. 

Chú Tễu thường diễn mở màn, chào đầu chương trình. Ở một số phường rối, Tễu là người phất cờ hoặc châm pháo. Hình tượng chú Tễu nói lên sự lạc quan, yêu đời nhưng vô cùng bất khuất. 

Chú Tểu

Nghệ thuật Múa rối nước là sự tổng hoà bởi nhiều yếu tố. Đó là kỹ thuật diễn rối, điều khiển và kỹ xảo điều khiển cùng sự kết hợp âm thanh, ánh sáng và ngôn ngữ diễn đạt. Nghệ thuật rối nước lấy động tác làm ngôn ngữ diễn đạt nên âm nhạc có vai trò quan trọng, giúp điều khiển tốc độ, giữ nhịp, dẫn dắt động tác, khuấy động không khí biểu diễn. Múa rối truyền thống sử dụng những làn điệu dân tộc: chèo, dân ca, quan họ, chầu văn… 

3. Giá trị của nghệ thuật Múa rối nước 

Nghệ thuật Múa rối nước chính là bức tranh phản ánh chân thực về cuộc sống của người nông dân trong sinh hoạt đời thường. Qua đó, ta thấy được mối quan hệ giữa con người với con người. 

Giá trị thẩm mỹ 

Rối nước Việt Nam ra đời thuần tuý vì mục đích giải trí bằng những nội dung mang tình yêu cuộc sống, tinh thần của người nông dân trở thành món ăn tinh thần lành mạnh khắp mọi nơi. Nghệ thuật Múa rối nước mang những giá trị giải trí đó là sự sáng tạo thăng hoa của các nghệ nhân, đồng thời tạo điều kiện phát triển toàn diện cho con người. 

Giá trị giáo dục 

Nghệ thuật Múa rối nước giáo dục con người về lòng yêu lao động, thiên nhiên, yêu quê hương đất nước và tinh thần tự hào dân tộc. Múa rối nước giản dị, gieo vào lòng người tình yêu thương đồng loại và khơi gợi những ước mơ, khát vọng cao cả nâng tầm tâm hồn cũng những giá trị tinh thần của con người. 

 Giá trị thẩm mỹ 

Giá trị thẩm mỹ của Múa rối nước thể hiện rất rõ ở những dấu ấn địa phương, từ quân rối, kỹ thuật máy, kỹ thuật điều khiển, hay cùng một trò diễn giống nhau, nhưng mỗi  phường, mỗi địa phương thể hiện có khác nhau…
 

Nghệ thuật Múa rối nước là kết tinh của những giá trị văn hoá nghệ thuật nền văn minh lúa nước đầy tính nhân văn sâu sắc. Xem Múa rối nước chúng ta được sống trong một thế giới vui vẻ, thư giãn, phóng khoáng không khiên cưỡng. Giữa nhịp sống hối hả như hiện nay, nghệ thuật Múa rối nước Việt Nam vẫn được duy trì và bảo tồn.  

Nếu bạn muốn được tận mắt theo dõi những màn trình diễn đặc sắc trên mặt nước, Du lịch Hoà Bình Việt Nam - Peace Tour luôn sẵn sàng các chương trình phù để bạn khám phá tinh hoa Bắc bộ.