Chợ tình Khau Vai - Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

Có một phiên chợ mà việc bán mua chẳng quan trọng nhưng thấm đượm vẻ đẹp trên cao nguyên Hà Giang. Đó là chợ tình Khau Vai hay còn gọi là chợ Phong Lưu.

Chợ tình Khau Vai từ khi hình thành đến nay hơn 100 năm, đây là phiên chợ tình nổi tiếng ở tỉnh Hà Giang. Chợ họp mỗi năm một lần vào ngày 27 tháng 3 âm lịch tại xã Khau Vai, huyện Mèo Vạc. Chợ không phải là nơi giao thương, buôn bán các mặt hàng nông sản hay nhu yếu phẩm mà là nơi sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng dân gian. Đây là địa điểm để người ta tìm đến nhau, sau một năm (cũng có thể là nhiều năm) xa cách, chủ yếu là những người có mối tình trắc trở, yêu thương nhau thực sự, nhưng vì một lý do nào đó không lấy được nhau, nay mỗi người đều có duyên phận riêng của mình. Đúng ngày này, họ hẹn nhau về đây để tâm sự, thông báo cho nhau cuộc sống riêng của mỗi người, ôn lại những tình cảm xưa.

Sự tích chợ tình bắt nguồn từ truyền thuyết về chàng Ba, cô Út. Chàng Ba người dân tộc Nùng, nhà ở Khau Vai, khôi ngô tuấn tú, hát hay, thổi sáo giỏi nhưng nhà nghèo. Cô Út xinh đẹp là con một tộc trưởng người Giáy. Hai người yêu nhau nhưng gia đình cô Út không đồng ý vì chàng nghèo và khác dân tộc không cùng con ma, không cùng phong tục tập quán; con trai người Nùng không thể lấy con gái người Giáy làm vợ. Khi đôi trai gái chia tay nhau, họ đã cắt máu thề: Dù không lấy được nhau nhưng mỗi năm, cứ đến ngày 27/3 họ lại lên Khau Vai hát cho nhau nghe, kể với nhau những thầm kín ấp ủ trong lòng trong suốt một năm xa nhau.

Chợ tình Khau Vai không chỉ là nơi bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống, giá trị nhân văn cao đẹp mà còn là nơi ca ngợi mối tình trong sáng, tạo sức lan tỏa trong cộng đồng về những giá trị tốt đẹp, góp phần xây dựng và phát triển chuẩn mực đạo đức xã hội, gia đình, tình yêu đôi lứa.

Ngày nay, huyện Mèo Vạc và tỉnh Hà Giang đã đưa chợ tình Khau Vai lên thành tuần văn hóa du lịch lễ hội chợ tình Khau Vai với nhiều hoạt động văn hóa truyền thống độc đáo, nhằm thu hút du khách. Lễ hội thường diễn ra khoảng ba ngày, và phiên chợ chính vẫn diễn ra vào ngày 27/3 (Âm lịch).

Vừa qua, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định về việc đưa "Tập quán xã hội và tín ngưỡng Chợ Phong Lưu Khau Vai" vào Danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là sự công nhận quý giá cho tập quán sinh hoạt văn hóa dân gian độc đáo và thú vị này.